Bach: Si minör Missa

Program kitapçığında eserle ilgili şu bilgiler aktarılmış:

Si minör Missa, Johann Sebastian Bach’ın sanatsal  birikiminin zirvesi ve Batı kutsal müzik geleneğinin büyük başyapıtlarından biri olarak kabul edilir. Bu eserde ilk fark edilen unsurlardan biri, dindar bir Lüteryan kilise müzisyeni olan Bach’ın yeteneğinin ve enerjisinin çoğunu yaşamı boyunca hiç icra edilmeyecek bir esere harcamış olmasıdır. Böylesine görkemli ve karmaşık bir Latince missa (ayin), ne Leipzig’deki Lüteryan kilise ayinlerine ne Dresden'deki Katolik sarayına uygun değildi. 

Ayrıca eserin müzikal içeriğinin neredeyse tamamı önceki eserlerinin uyarlamalarından oluşmuştu. Bach'ın arkasında büyük bir eser yaratmayı amaçladığına  inanılır. Bach, koro için yazma ustalığını ve deneyimini herkese göstermek ve aynı zamanda hayatının sonlarına doğru artık modası geçmeye başlayan kontrpuan sanatını bir nevi kayda geçirmek istiyordu. Ortaya koyduğu eser, oldukça karmaşık ve etkileyici bir yapıttır: her biri farklı  melodik üzerine çeşitli üsluplarda yazılmış yirmi altı bağımsız bölümden oluşur. Eserde uzun Barok fügal korolar, Palestrina geleneği ilahileri, opera türünden aryalar ve düetler, ayrıca 18. yüzyılın ortalarına doğru yaygınlaşan daha  modern “galant” türünden parçalar yer alır. Bunun yanı sıra, modern özgün çalgıların öne çıktığı tüm orkestra eşlikli bölümler ile daha küçük ölçekli continuo eşlikli pasajların hepsi bir bütün oluşturacak şekilde ustaca iç içe geçirilmiştir. Diğer bazı Protestan mezheplerden farklı olarak, Alman Lüteryan Kilisesi, ayini ya da komünyonu temel ibadet biçimi olarak devam ettirmiştir. Bach’ın Leipzig’te görev yaptığı dönemde, bu üç bölüm hâlâ bayram ve kutsal günlerde Latince olarak icra edilmekteydi. Sanctus, 1724 yılında Noel akşam duası  için bestelenmiştir. Bu bölüm, Bach’ın Si minör Missa’sında tıpkı Lüterci ibadet düzeninde olduğu gibi, bağımsız  bir bölüm olarak yer alır. Bach, 1733 yılında Saksonya Elektörü III. Augustus’a saray besteciliği görevi dilekçesini, bestelediği Missa Brevis (Kısa Ayin) ile sunar. Bu kısa missa, Katolik missa düzeninin ilk iki bölümünü, Kyrie ve Gloria’yı içeren Latince bir yapıdır. Ancak bu eser pek de “kısa" değildir, zira neredeyse bir saat sürer ve Dresden Sarayı’nda bulunan tüm orkestra üyelerinin eşliğine uygun şekilde bestelenmiştir. Bach, Leipzig veya Dresden’de icra edilmek üzere ayrıca dört kısa missa daha bestelemiştir. Ancak onun Si minör Missa olarak bilinen bu kapsamlı eseri beStelemeye yönelmesi, yaşamının son yıllarına yani  1740 ların sonlarına denk gelir.

Missa, Yunanca söylenen geleneksel Kyrie bölümüyle başlar: “Kyrie eleison, Christe eleison" (“Tanrı merhamet  et, Mesih merhamet et”). Ayinsel metnin yapısına göre üçe bölünmüş olan bu bölüm, eserin içindeki çeşitli müzikal üslupların harika örneklerini sunar. Açılıştaki Kyrie, beş sesli koro ve tam orkestra için yazılmış uzun bir Barok fügdür. Bunu takip eden ve bir düet olan Christe’de,  Bach “galant” tarzının tipik özelliklerine uygun olarak, daha yalın, daha az süslemeli melodik çizgileri ve sade çalgılamayı tercih eder. Son bölüm olan Kyrie’nin tekrarı, Barok bas çizgileriyle desteklense de İtalyan Rönesans üslubuna benzer, ölçülü, yavaş tempolu dört sesli koro  ile sona erer. Kyrie, merhamet dileğinde bulunulan bir yakarış bölümüdür. Gloria ise, Tanrı’ya kurtuluş sağladığı için sunulan uzun bir övgü ve şükran ilâhisidir; bu tema Reform hareketi için önemlidir ve büyük ihtimalle Kyrie ile Gloria'nın Lüteryan ayinde devam ettirilmesinin nedenidir. Gloria, metne uygun olarak dokuz ayrı bölüme ayrılmıştır ve beş görkemli koro, üç solo ve bir düetten oluşur. Solo ve düet bölümlere, çok çeşitli enstrümental obbligatolar eşlik eder. Soprano solo ve yaylılar için yazılan Laudamus te, Kyrie’deki Christe düetinden farklı olarak son derece süslemeli bir vokal çizgiye ve keman obbligatolu karmaşık bir eşliğe sahiptir. Credo ya da inanç ayini, Hristiyan inançlarının uzun bir ifadesidir ve missanın ayrılmaz bir parçasıdır. 174o’ların sonlarına doğru, Bach özgün kısa missayı genişletmeye başladığında, bu büyük bölümü  bestelemiştir. Credo, füg teması olarak Gregoryen ezginin kullanıldığı Rönesans tarzı bir füg ile başlar. Beş vokal partinin her biri bu temayı, Barok dönemden bilinen ve  ani bir hareket hissi taşıyan "sürekli bas" çizgisiyle sunar. Bunu izleyen koro bölümünde ise dramatik bir kontrast  söz konusudur; burada metin canlı bir şekilde tekrar edilir ve sürdürülür. Bu bölüm, 18. yüzyıl tarzına daha benzer, Orkestranın bütünü, trompetler ve timpani için yazılmıştır. Beş sesli motet tarzı bir koro olan Confiteor’de Bach, Gregoryen ezgiyi eserin ortasına gizlemiştir: bu ezgi alto ve bas seslerce kanon biçiminde, tenor seslerce ise uzatılmış  nota değerleriyle (augrnentation) icra edilir.

Sanctus’un iki korosu, Si minör Missa’nın üçüncü büyük bölümünü oluşturur. Birinci koro, altı seslidır ve üçlemelerin olduğu dört dörtlük ölçüyle yazılmış, tıpkı büyük dalgalar gibi gelip giden büyük ve görkemli bir korodur. Gevşek bir passacaglia biçiminde tekrar eden dramatik bas çizgisi, bu bölümü vurgular ve sürekli olarak öne çıkarır. Pleni sunt coeli, canlı bir Barok fügdür. Son bölüm, ayin düzenine ait kalan metinlerden oluşur: Osanna, Agnus Dei, Benedictus ve Dona nobis pacem. Osanna, missa’daki tek sekiz sesli çift koro bölümüdür. Bu bölüm, iki koro arasında dönüşümlü olarak ilerler ve sekiz sesli homofonik bölümlerle dört  sesli füg bölümlerini karşı karşıya getiren çok coşkulu bir bölümdür. Missa, Dona nobis pacem ile sona erer.